Ο Άγιος Μητροφάνης υπήρξε ο πρώτος επίσκοπος της Κωνσταντινούπολης (313 - 327 μ.Χ.)· Ήταν γιος του Δομετίου και ανεψιός του αυτοκράτορα Πρόβου.
Όταν το Μάιο του 325 μ.Χ. έγινε η Α' Οικουμενική Σύνοδος στη Νίκαια, ο Μητροφάνης δεν μπόρεσε να παραστεί ο ίδιος, επειδή ήταν αρκετά γέροντας και άρρωστος. Έστειλε, όμως, αντιπρόσωπο του τον πρωτοπρεσβύτερο Αλέξανδρο, άνδρα πρόθυμο και θεοσεβή. Στα χρόνια, επίσης, που ήταν Αρχιεπίσκοπος ο Μητροφάνης, θεμελιώθηκαν πολλά μεγάλα οικοδομικά έργα της Βασιλεύουσας. Μεταξύ δε αυτών και οι περίφημοι ναοί της Αγίας Σοφίας, της Αγίας Ειρήνης και της Αγίας Δυνάμεως.
Ο Μητροφάνης πέθανε το 327 μ.Χ. (πιθανώς σε ηλικία εκατό δέκα επτά ετών) και άφησε διάδοχο τον άξιο πρωτοπρεσβύτερό του Αλέξανδρο (τιμάται 30 Αυγούστου). Διότι πίστευε ότι το σωτηριώδες έργο της Εκκλησίας προάγεται ακόμα περισσότερο με τη σωστή επισκοπική διαδοχή, ανταποκρινόμενος έτσι στο θεόπνευστο λόγο της Αγίας Γραφής, που αναφέρει ότι: «δει ουν τον επίσκοπον ανεπίληπτον είναι» ( Α' προς Τιμόθεον, γ' 2). Δηλαδή, το καλό και υψηλό έργο της επιστασίας του οίκου του Θεού πρέπει να ανατίθεται σε καλούς και εκλεκτούς ανθρώπους. Γι' αυτό, λοιπόν, πρέπει ο επίσκοπος να είναι ακατηγόρητος, ώστε κανείς να μη μπορεί να πει τίποτα σε βάρος του.
Ἀπολυτίκιον
Ἦχος δ’.
Κανόνα πίστεως, καὶ εἰκόνα πραότητος, ἐγκρατείας διδάσκαλον, ἀνέδειξε σε τῇ ποίμνῃ σου, ἡ τῶν πραγμάτων ἀλήθεια· διὰ τοῦτο ἐκτήσω τῇ ταπεινώσει τὰ ὑψηλά, τῇ πτωχείᾳ τὰ πλούσια. Πάτερ Ἱεράρχα Μητροφάνη, πρέσβευε Χριστῷ τῷ θεῷ, σωθῆναι τὰς ψυχὰς ἡμῶν.
Έτερον Ἀπολυτίκιον (Κατέβασμα)
Ήχος πλ. α'. Τον συνάναρχον Λόγον.
Αρετών ταις ακτίσι καταλαμπόμενος, Πατριαρχών ανεδείχθης γέρας και θεία κρηπίς, ως Χριστού μυσταγωγός Πάτερ Μητρόφανες, από δε θρόνου υψηλού, τη Εκκλησία δαδουχείς, το φέγγος της ευσέβειας. Και νυν απαύστως δυσώπει, ελεηθήναι τας ψυχάς ημών.
Κοντάκιον
Ήχος δ'. Ο υψωθείς εν τω Σταυρώ.
Τον Ιεράρχην του Χριστού Μητροφάνην, της Εκκλησίας τον φωσφόρον λαμπτήρα, τον ομοούσιον τον Λόγον τω Πατρί, εν μέσω κηρύξαντα, θεοφόρων Πατέρων, και θρόνον κοσμήσαντα, Βασιλίδος εν πρώτοις, και προφητείας χάριν εκ Θεού, σαφώς λαβόντα, συμφώνως υμνήσωμεν.
Έτερον Κοντάκιον
Ἦχος β’. Τὰ ἄνω ζητῶν.
Τὴν πίστιν Χριστοῦ, τρανῶς σὺ ἐδογμάτισας, καὶ ταύτην τηρῶν, εἰς πλῆθος ὄντως ηὔξησας, τὸ πιστόν σου ποίμνιον· σὺν Ἀγγέλοις ὅθεν Μητρόφανες, συναγάλλῃ νῦν καὶ Χριστῷ, πρεσβεύεις ἀπαύστως, ὑπὲρ πάντων ἡμῶν.
