Ο πανέμορφος μεσοβυζαντινός ναός της Παναγίας Ζερβιώτισσας βρίσκεται στο Στύλο Αποκορώνου στα Χανιά και συγκεκριμένα στην περιοχή της αρχαίας πόλης Απτέρας, σε απόσταση περίπου 25 χιλιομέτρων από τα Χανιά. Τον ναό θα χρειαστεί να ψάξουμε λίγο να τον βρούμε γιατί δε βρίσκεται σε εμφανές σημείο πάνω στο δρόμο, αλλά θα πρέπει να ακολουθήσουμε τις πινακίδες από την είσοδο του χωριού, οδηγούμενοι μέσα από έναν κακοφτιαγμένο χωματόδρομο ανάμεσα σε ελιές και περιβόλια και θα τον συναντήσουμε μετά από 5 λεπτά πορείας με το αυτοκίνητο.
Ο ναός χρονολογείται από τον 11ο αιώνα μ.Χ. όταν ο αυτοκράτορας Αλέξιος Α' ο Κομνηνός (1081 - 1118 μ.Χ.) παραχώρησε στον Όσιο Χριστόδουλο από το μοναστήρι του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου της Πάτμου, κτήματα από την περιοχή της Άπτερας στην επαρχία των Χανίων. Εκεί στα τέλη του 11ου - αρχές 12ου αιώνα μ.Χ. οι μοναχοί από τη μονή της Πάτμου έχτισαν ένα μετόχι.
Ο ναός ονομάζεται και Μοναστήρα λόγω του μεγάλου μεγέθους του, ενώ το όνομα Ζερβιώτισσα του δόθηκε από κάποια εικόνα της Παναγίας της Αριστεροκρατούσας. Επίσης η εκκλησία είναι γνωστή και με το όνομα Σερβιώτισσα.
Ο ναός είναι χτισμένος στον αρχιτεκτονικό τύπο του σταυροειδούς με τρούλο (ελάχιστοι ναοί στο τύπο αυτό περιλαμβάνονται ανάμεσα στους χίλιους περίπου βυζαντινούς της Κρήτης) με τις εξωτερικές επιφάνειες διαμορφωμένες πλαστικά με τυφλά αψιδώματα από λίθους και πλίνθος, που συνδέονται με την καλλιτεχνική παράδοση της Κωνσταντινούπολης. Η κάτοψη που θυμίζει έντονα τρίκλιτη βασιλική, συνδέεται με τους ελλαδικούς μεταβατικούς ναούς, ενώ αρχαϊσμό αποτελούν και οι τρεις ημικυλινδρικές αψίδες και το τρίλοβο, με ισουψείς λοβούς παράθυρο του ιερού, καθώς και οι κάμερες που καλύπτουν τα γωνιαία διαμερίσματα.
Αρχικά υπήρχε ένας μικρός ναός στο εσωτερικό του βορείου κλίτους, ο οποίος στη συνέχεια αντικαταστάθηκε από ένα μεγαλύτερο μονόχωρο. Ύπαρξη θεμελίων προγενέστερου ναού διαπιστώθηκε και στην αψίδα και τον ανατολικό τοίχο του νότιου κλίτους. Αργότερα γύρω στα μέσα του 13ου αιώνα μ.Χ. ανακατασκευάστηκε και τοιχογραφήθηκε το βόρειο κλίτος και στη συνέχεια κατασκευάστηκε ο σταυρεπίστεγος νάρθηκας. Το νότιο κλίτος ανακατασκευάστηκε και τοιχογραφήθηκε κατά το πρώτο μισό του 15ου αιώνα μ.Χ., ενώ ένα δεύτερο στρώμα τοιχογραφιών σε ορισμένα σημεία χρονολογείται στον επόμενο αιώνα. Από την ανασκαφή του νεκροταφείου γύρω από το ναό, με τα αλλεπάλληλα στρώματα τάφων, προέκυψαν αξιόλογα ευρήματα, πολλά από τα οποία φιλοξενούνται στη Βυζαντινή Συλλογή Χανίων.
