Η Ιερά Βασιλική και Σταυροπηγιακή Μονή Κοιμήσεως της Θεοτόκου Μολυβδοσκεπάστου Κονίτσης απέχει 17 χιλιόμετρα από την Κόνιτσα και μόλις 400 μέτρα από τα ελληνοαλβανικά σύνορα, σε μια κατάφυτη περιοχή στη συμβολή του ποταμού Αώο με τον Σαραντάπορο.
Κτίστηκε από το Βυζαντινό Αυτοκράτορα Κωνσταντίνο Δ’ τον Πωγωνάτο (668 - 685 μ.Χ.) και είναι από τα παλαιότερα μοναστήρια στην Ελλάδα. Μοιάζει με φρούριο με τα ψηλά τείχη που το περιβάλλουν και τον τρούλο των 15 μέτρων.
Λέγεται «Μολυβδοσκέπαστη» διότι ολόκληρη η στέγη του Ναού ήταν σκεπασμένη με φύλλα μολυβιού. Το μολύβι το πήραν οι Τούρκοι για να κάνουν βόλια και έμεινε έκτοτε η ονομασία χωρίς σήμερα να είναι σκεπασμένη με μολύβι.
Από το 1300 μ.Χ. λειτουργούσε και ως σχολή χειρογράφων. Στα χρόνια της Τουρκοκρατίας βρισκόταν εκεί το κρυφό σχολειό της περιοχής. Τον 20ο αιώνα υπέστη πολλές λεηλασίες από τους Ιταλούς και το 1943 μ.Χ. βομβαρδίστηκε από τα Ναζιστικά στρατεύματα κατοχής και το συγκρότημα των κελιών της καταστράφηκε.
Ο μεγαλύτερος θησαυρός της μονής είναι η θαυματουργός εικόνα της Παναγίας. Η χρονοδρομολόγηση αγιογραφίσεως της εικόνας δεν είναι γνωστή αλλά πιστεύετε ότι έγινε την εποχή του Αυτοκράτορα και ιδρυτή της, περί το 670 μ.Χ. Μετά από κλοπή και παραμονή στην ύπαιθρο υπέστη πολλές φθορές. Κόπηκαν τα σάπια μέρη και επιζωγραφίστηκε λόγω φθορών. Αναφέρονται μέσα στην ιστορία κλοπές της εικόνας, καθώς και επιστροφή με θαυματουργικό τρόπο». Κατά μια παράδοση, το 1943 μ.Χ. ιερόσυλος, αφού έκλεψε τη χρυσή επένδυση της εικόνας και όλα τ’ αφιερώματα, την πέταξε πίσω από το μοναστήρι σε ποτιστικό αυλάκι, όπου και βρέθηκε φθαρμένη, μετά από αρκετές μέρες, όπως λέγεται μετά από υπόδειξη της Παναγίας. Η παράδοση αναφέρει ότι ο ιερόσυλος σκοτώθηκε την περίοδο του εμφυλίου στο σημείο όπου είχε πετάξει την εικόνα.
Τα θαύματά της εικόνας είναι πολλά και κυρίως σε άτεκνα ζευγάρια που απέκτησαν παιδιά.
Από το 1988 μ.Χ. αποτελεί ενεργό μοναστήρι με τέσσερις, σήμερα, μοναχούς και μεγάλη κοινωνική προσφορά, καθώς και αφοσίωση στην ορθόδοξη πατερική παράδοση.
Στην αυλή του μοναστηριού, πίσω από το Ιερό, υπάρχει ο τάφος του μακαριστού Μητροπολίτου Κονίτσης κ. Σεβαστιανού (+ 1994), πρωτοστάτη του αγώνα για το Βορειοηπειρωτικό ζήτημα.
Εορτάζει στην Κοίμηση της Θεοτόκου, όπου γίνεται αγρυπνία παρουσία χιλιάδων προσκυνητών.
