H Μονή Αγκαράθου είναι μονή καθιερωμένη στην Κοίμηση της Θεοτόκου. Η θέση της είναι στην επαρχία Πεδιάδος, Ηρακλείου, στα νοτιοδυτικά του υψώματος Σωρός Παντελή , σε υψόμετρο 538 μ. Είναι ένα από τα παλαιότερα μοναστήρια της Κρήτης. Χειρόγραφα που βρίσκονται στο Βρετανικό Μουσείο Ιστορίας, χρονολογούμενα από 1559 μ.Χ., αποδεικνύουν ότι είχε μια σημαντική βιβλιοθήκη. Κατά τη διάρκεια της Βενετοκρατίας η Μονή Αγκάραθου και το Μοναστήρι της Αγίας Αικατερίνης στο Ηράκλειο ήταν κέντρα εκπαίδευσης στα οποία φοίτησαν σπουδαίοι επιστήμονες. Το όνομα του μοναστηριού προέρχεται από την Αγκαραθιά, που σημαίνει φασκόμηλο της Ιερουσαλήμ, γιατί πιστεύεται ότι μια εικόνα της Παναγίας βρέθηκε σ' αυτό το σημείο κάτω από ένα θάμνο φασκομηλιάς της Ιερουσαλήμ.
Όταν οι Τούρκοι κατέλαβαν το νησί η εικόνα της Παναγίας κι άλλα ιερά αντικείμενα στάλθηκαν μ' ένα ηγούμενο στα Κύθηρα για προστασία. Πολλές επιγραφές στο μοναστήρι χρονολογούνται από τη Βενετοκρατία αν και η σημερινή εκκλησία είναι καινούργια.
Ο ναός της Μονής είναι δίκλιτος και το άλλο κλίτος είναι καθιερωμένο στον Άγιο Μηνά. Σήμερα είναι ενοριακή και η απόστασή της από το Ηράκλειο είναι 22,8 χλμ. Ο ναός ανεγέρθηκε εκ βάθρων στη θέση παλαιότερου ναού και εγκαινιάστηκε το 1894 μ.Χ. Το Μάρτιο του 1893 μ.Χ. γκρεμίστηκε από καταιγίδα το καμπαναριό του ναού και ανοικοδομήθηκε ξανά.
Αν και δεν γνωρίζουμε το χρόνο ίδρυσης της Μονής που είναι από τις αρχαιότερες στην Κρήτη, αναφέρεται σε χειρόγραφο του 1532 μ.Χ. στη Μαρκιανή Βιβλιοθήκη της Βενετίας. Επίσης, αναφέρεται και σε συμβόλαιο του 1538 μ.Χ. και από τον Cornelius. Στη βόρεια πύλη της μονής υπάρχει η χρονολογία 1585 μ.Χ. και στη νότια το 1583 μ.Χ. Κοντά στη σημερινή είσοδο αναγράφεται σε σαρκοφάγο το έτος 1554 μ.Χ. και η επιγραφή ΘΕΟΔΩΡΟ ΤΟΥΜΠΑ. Στα δεξιά της εισόδου βρίσκεται θολωτή αποθήκη με επιγραφή που γράφει ότι το παρόν είναι έργο του Μαξίμου Λουκάρεως (αδερφού του Κύριλλου Λούκαρη) και τη χρονολογία 1628 μ.Χ.
Κατά την περίοδο της Ενετοκρατίας το μοναστήρι αποτέλεσε φυτώριο παιδείας. Ηγούμενοι στη μονή διετέλεσαν πολλοί, που αργότερα κατέλαβαν πατριαρχικούς θρόνους, όπως ο Μελέτιος Πηγάς, Πατριάρχης Αλεξανδρείας (βλέπε 13 Σεπτεμβρίου) και ο Κύριλλος Λούκαρης (βλέπε 27 Ιουνίου). Τα κειμήλια , μεταξύ των οποίων και η αρχαιότατη εικόνα της Παναγίας της Ορφανής, και τα έγγραφα της Μονής μεταφέρθηκαν στα Κύθηρα.
Αξίζει να σημειωθεί ότι το μοναστήρι διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο και κατά τον πόλεμο εναντίον των Τούρκων. Το 1646 μ.Χ. καταρτίστηκε σώμα Κρητικών από τον τότε ηγούμενο Αθανάσιο Χριστόφορο και πολέμησε κατά των Τούρκων. Κατά την Τουρκοκρατία ο πρώτος Μητροπολίτης Κρήτης, Νεόφυτος Πατελάρος, έδρευε στην Αγκάραθο και κατόρθωσε να ανασταλεί η διαταγή για την καταστροφή του μοναστηριού, χάρη στις φιλικές σχέσεις με τον Πασά Αχμέτ Κιοπρουλί.
