Η Ιερά Μονή Παναγίας Καλαμούς είναι κτισμένη βόρεια της Ξάνθης σε υψόμετρο 170 μέτρων. Το όνομά της, σύμφωνα με την παράδοση, προέρχεται από της εύρεση της θαυματουργής εικόνας της Παναγίας μέσα σε καλαμώνα στις όχθες του ποταμού Κόσσινθου.
Η Μονή ιδρύθηκε πιθανότατα γύρω στον 11ο μ.Χ. αιώνα. Έμμεσες μαρτυρίες για την ιστορική παρουσία της κατά τη χρονική περίοδο από τον 11ο στον 15ο μ.Χ. αιώνα αποτελούν τα λειτουργικά χειρόγραφα τα οποία σήμερα βρίσκονται στη Σόφια.
Μετά τα μέσα του 15ου μ.Χ. αιώνα, η Μονή παρουσιάζει ακμή και τον 16ο μ.Χ. αιώνα φαίνεται ότι στο χώρο της λειτουργούσε βιβλιογραφικό εργαστήριο. Από τον 17ο μ.Χ. αιώνα σώζεται κώδικας με κτιτορική σημείωση, που χρονολογείται το 1645 μ.Χ.
Τον 18ο και τον 19ο μ.Χ. αιώνα η Μονή αυξάνει την περιουσία της. Μετά τις σημαντικές καταστροφές που υπέστη από τους σεισμούς του 1829 μ.Χ., άρχισε η ανοικοδόμησή της, που θα πρέπει να ολοκληρώθηκε στα χρόνια του Μητροπολίτη Ξάνθης Ιωακείμ Σγουρού. Από την εποχή αυτή σώζεται σήμερα η νότια πτέρυγα.
Τα ιστορικά γεγονότα που επακολούθησαν συνετέλεσαν στην παρακμή της. Τα κειμήλιά της αφαιρέθηκαν από τους Βούλγαρους κατακτητές της Θράκης το 1913 μ.Χ. και βρίσκονται σήμερα και αυτά στη Σόφια.
Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή η περιουσία της παραχωρήθηκε για την αποκατάσταση των ακτημόνων προσφύγων. Από τα σωζόμενα στη Μονή κειμήλια ενδιαφέρον παρουσιάζουν η εφέστια εικόνα της Παναγίας της «Καλαμιώτισσας», ενδεχομένως έργο του 15ου μ.Χ. αιώνα, και η εικόνα της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, έργο του 15ου μ.Χ. αιώνα.
Η μονή είναι γυναικεία.
