Το λαμπρό αυτό βυζαντινό μνημείο της Χίου κτισμένο στο βουνό Προβάτιο σε μια μαγευτική τοποθεσία, είναι αφιερωμένο στην Κοίμηση της Θεοτόκου.
Σύμφωνα με τις τοπικές παραδόσεις, το μοναστήρι κτίστηκε από τρεις Χιώτες ασκητές, τον Νικήτα, τον Ιωάννη και τον Ιωσήφ. Οι μοναχοί αυτοί, έβλεπαν την νύκτα ένα λαμπρό και δυνατό φως μέσα στο δάσος και μη μπορώντας να εντοπίσουν έβαλαν φωτιά. Ανάμεσα στα καμένα δεντράκια βρήκαν ύστερα μια Μυρσίνη άθικτη από τη φωτιά και πάνω στα κλαδιά της να κρέμεται η εικόνα της Παναγίας. Οι τρεις μοναχοί, έκπληκτοι, πήραν την εικόνα και την τοποθέτησαν στο ασκητήριο τους. Κάθε μέρα όμως έβλεπαν ότι η εικόνα έφευγε από το ησυχαστήριο και ερχόταν μόνη της στο μέρος που την είχαν βρει και κρεμόταν στην Μυρσίνη. Τότε οι μοναχοί κατάλαβαν ότι η επιθυμία της Παναγίας ήταν να κτιστεί ο ναός και το μοναστήρι στη θέση που βρέθηκε η εικόνα. Έτσι και έγινε.
Μια άλλη παράδοση λέει ότι τρεις μοναχοί έβλεπαν στον ύπνο τους την Παναγία να τους λέει να μεταβούν στη Μυτιλήνη και να πουν στον εκεί εξόριστο αυτοκράτορα Κωνσταντίνο Μονομάχο ότι θα πάρει πάλι την εξουσία. Πράγματι, αφού ήρθαν οι μοναχοί στην Μυτιλήνη, ανάφεραν στον αυτοκράτορα την αποκάλυψη της Παναγίας και ζήτησαν απ’ αυτόν να βοηθήσει να κτίσουν ένα μεγαλοπρεπή ναό και μοναστήρι στη Χάρη Της. Χαρούμενος ο αυτοκράτορας εγγυήθηκε με το βασιλικό δαχτυλίδι ότι, μόλις αναλάβει την εξουσία, θα κτίσει το μοναστήρι. Αυτό έγινε το 1045 μ.Χ. Το ιστορικό αυτό μοναστήρι βοηθήθηκε και από άλλους αυτοκράτορες και εξασφάλισε πολλά προνόμια, όπως μαρτυρούν τα χρυσόβουλα που υπήρχαν μέχρι το 1822 μ.Χ.
